پوكی استخوان

دكتر فرزانه تركان

پوكی استخوان چیست؟

وقتی حفره های میان شبکه ها (لایه داخلی)، به علت تخریب بافت، بزرگ می شوند، به آن پوکی استخوان می گویند. در اثر چنین تغییری ، استخوان ضعیف شده و با کوچکترین ضربه ای دچار شکستگی می شود. از دست رفتن تراکم استخوان ها بطور خاموش و بی سروصدا اتفاق می افتد و اغلب اوقات هیچ علامتی تا زمان رخ داد شکستگی وجود ندارد.
پوکی استخوان یک بیماری مرموز و خطرناک است، زیرا در طول حضور آن، بیمار هیچ علامت ویژه ای نداشته و زمانی شخص مبتلا متوجه آن می شود که بیماری کاملاً پیشرفت کرده است.

چه قسمت هایی از بدن بیشتر دچار شکستگی می شوند؟

ستون فقرات
لگن
ران
بخش بالایی بازو
مچ دست

علائم پوکی استخوان شامل:

کوتاهی قد (حداقل سه سانتی متر نسبت به دوره جوانی)
پشت خمیده (قوز تدریجی)
درد های ستون فقرات
بروز ناتوانی در حرکت

رشد استخوان های بدن حداکثر تا 20 سالگی بوده و پس از آن تا 30 سالگی با افزایش در توده استخوانی ، استخوان ها به تدریج محکم و قوی می شوند.
پس از گذشت دهه سوم زندگی، تراکم استخوان ها روبه کاهش گذاشته و از آنجا که این مسئله روندی فیزیولوژیک و طبیعی است،
هرگونه تلاش جهت افزایش تراکم استخوان و ذخیره اندوخته قبل از دهه سوم باعث افزایش ذخیره و بانک استخوانی مناسب در فرد می شود.

عوامل مستعد کننده پوکی استخوان

سن: با افزایش سن احتمال بروز پوکی استخوان بیشتر می شود؛ بعد از 30 سالگی
جنس: ابتلاء زنان به این بیماری 5 -4 برابر بیشتر از مردان است. کمبود هورمون های جنسی زنانه
وزن و اندازه استخوان ها: افراد لاغر اندام و ضعیف الجثه نسبت به افراد تنومند و چاق شانس بیشتری برای بروز بیماری خواهند داشت.
نژاد: ثابت شده که در نژاد آسیایی سفید پوست، این بیماری شیوع بیشتری دارد.
سابقه فامیلی: شانس فرد را نسبت به دیگر افراد، حداقل دو برابر است.
بیماری مزمن: تعدادی از بیماری ها با اثر گذاری هورمونی و یا اختلال در جذب و دفع کلیسم ، سبب بروز و سریع در پوکی استخوان ها می شوند. بیماری های غدد تیروئید، پاراتیروئید، تخمدان، کبد و کلیه ، سرطان ها، بیماری های گوارشی و روده ای از این دسته
می باشند.
داروها: مصرف داروهای حاوی کورتون برای مدت بیش از سه ماه یا مصرف طولانی مدت داروهای ضد تشنج و یا هپارین ، از عوامل خطر در ایجاد پوکی استخوان به حساب می آیند.
سوء تغذیه: تغذیه سالم باید بصورتی باشد که بدن مجبور نباشد از کلسیم موجود در بافت استخوانی استفاده کند. مصرف مواد غذایی یا کلسیم پایین ، مصرف غذاهایی که مانع جذب کلسیم در روده می شوند، بی اشتهایی و بطور کلی سوء تغذیه ، شانس بروز بیماری را افزایش می دهند.
کمبود ویتامین D: روند جذب کلسیم و کنترل دفع ادراری آن و قرار گیری مستمر آن در توده استخوانی، همواره در سایه نقش موثر ویتامینD به انجام می رسد، درحالیکه فقدان آن موجب تعادل منفی کلسیم بدن می شود. این ویتامین ارزشمند به طور طبیعی در اثر تابش مستقیم آفتاب در سلولهای پوست ساخته می شود.
کاهش فعالیت فیزیکی: ارتباط مستقیمی بین بروز و شدت روند بیماری با کاهش حرکت وجود دارد. افراد ناتوان ، افرادی که به خاطر شغل خاص خود(رانندگان، کارمندان و …) تحرک کمتری دارند و همچنین کسانی که عادت به زندگی شهرنشینی دارند، بصورت آشکار مستعد به ابتلاء و پیشرفت بیماری می باشند.
عادات مضر: خطر بروز بیماری در الکلی ها و افراد سیگاری به واسطه اختلال تعادل کلیسم در بدن آنها بالا است.

روشهای پیشگیری از پوکی استخوان

الف) تغذیه صحیح

حفظ میزان طبیعی کلسیم خون ، علاوه بر آنکه از برداشت ناخواسته کلسیم از استخوان ها جلوگیری می کند، با جایگزینی مکرر کلسیم روی توده استخوانی، سبب استمرار استحکام استخوان ها نیز می شود.

1- لبنیات:

فرآورده های لبنی(ترجیحاً کم چرب) به صورت شیر یا محصولات آن، بهترین منابع کلسیم هستند که به سادگی در دسترس قرار دارند. هر لیوان شیر حدود 300 میلی گرم کلسیم دارد و بر این اساس مصرف سه یا چهار لیوان شیر روزانه توصیه می شود. افرادی که عدم تحمل به شیر دارند، می توانند از فرآورده های آن به خصوص ماست ، پنیر و کشک استفاده کنند.

پوکی استخوان

2- سبزیجات:

بعضی از سبزیجات مانند کلم بروکلی، جعفری ، ریحان، پونه و کدو منابع غنی کلسیم هستند. این میزان در سبزیجات پخته نسبت به سبزیجات خام به نصف می رسد.

پوکی استخوان

3- آجیل و خشکبار:

خشکبار منابع غنی دیگری هستند، که به ترتیب دارا بودن کلسیم می توان به کنجد ، تخمه آفتابگردان، بادام، سویا و انجیر خشک اشاره نمود.

پوکی استخوان

4- غذاهای دریایی:

غذاهای دریایی به خصوص ماهی های نرم مانند ساردین و کیلکا، ماهی تون و ماهی آزاد علاوه بر اینکه منبع غنی کلسیم هستند، کمبود ویتامینD بدن را هم جبران می کنند.

پوکی استخوان

5- جگر و تخم مرغ:

از منابع دیگر حاوی ویتامین Dمی توان به جگر و تخم مرغ اشاره کرد. بدنیست بدانید ساخته شدن ویتامینD نیازمند تابش نور خورشید به بدن است، بنابراین لازم است نورخورشید را بدون واسطه شیشه یا کرم ضدافتاب ، دریافت کنید.

6- غذاهای نامناسب:

برخی مواد و غذاها مانند الکل ، کولاها و غذاهای حاوی اسیداگزالیک (پیوند با کلسیم مانع جذب از روده) با تاثیر منفی بر جذب کلسیم ، سبب تعادل منفی آن در خون شده و بنابراین مصرف آنها باعث کاهش تراکم استخوان می شود.

اسید اگزالیک ، در چای، کاکائو، اسفناج ، چغندر و کنگر وجود دارد.
مصرف غذاهای شور و بسیار چرب نیز توصیه نمی شود، چراکه چربی باعث کاهش جذب روده ای کلسیم می شود و نمک زیاد هم، میزان دفع ادراری کلسیم را افزایش می دهد. همچنین غلات اگر چه حاوی میزان کلسیم بالا هستند ولی سبوس موجود در آنها با پیوند به کلسیم ، مانع از جذب روده ای می شود.

ب) ورزش

ورزش های توصیه شده شامل ورزش های متحمل وزن؛ یعنی ورزش هایی که طی آنها پاها وزن را تحمل می کنند به خصوص پیاده روی و بعد از آن دوچرخه ثابت و یا بالا رفتن از پله ها است. در درجه دوم ورزش های قدرتی مانند ورزش های همراه با وزنه برحسب توان افراد توصیه می شود.
دو نکته مهم اینکه همزمان با ورزش کردن باید رعایت تغذیه صحیح در نظر باشد و دیگر اینکه شرایط انجام ورزش و حرکت های ورزشی به گونه ای باشد که خطر زمین خوردن ، در کمترین میزان ممکن باشد.

تشخیص: عکسبرداری و سنجش تراکم استخوان

اصول درمان:

1- تغذیه صحیح بر مبنای دریافت کلسیم و ویتامینD بیشتر

2- ورزش و فعالیت جسمانی منظم (با ارجحیت ورزش های متحمل وزن)

3-درمان دارویی شامل دریافت کلسیم دارویی به همراه ویتامین D/ داروهای کمک کننده به تعادل مثبت کلسیم

در برنامه ریزی دارویی هر فرد، پس از BMD (تست تشخیص تراکم استخوان) پزشک متخصص با در نظر گرفتن تمام شرایط جسمی بیمار ، بیماری های همراه و داروهای مصرفی ؛ نوع داروهای لازم جهت درمان پوکی استخوان را مشخص می کند. بدیهی است که مصرف منظم و مداوم این داروها باید طبق تجویز پزشک انجام شود.

4-جلوگیری از زمین خوردن

5-حفظ شرایط ایمنی

کف حمام، باید پوششی داشته باشد که مانع از زمین خوردن شده و دستگیره هایی در حمام نصب بشود که بتوان هنگام از دست دادن تعادل ، از آنها استفاده کرد. بکارگیری صندلی یا چهارپایه در حمام در جلوگیری از افتادن مفید است.
در آشپزخانه نیز باید وسایل حفظ تعادل در دسترس بوده و پله ها مجهز به نرده باشند. تا هنگام بالا و پایین رفتن بتوان بعنوان تکیه گاه از آنها استفاده کرد.

فهرست مواد غذایی حاوی کلسیم

اشکال غذایی	ماده غذایی	واحد	میزان کلسیم
	بربری	1 کف دست	17 میلی گرم
	سنگک	1 کف دست	20 میلی گرم
	فانتزی	1 کف دست	20 میلی گرم
	لواش	1 کف دست	5 میلی گرم
	فانتزی	100 گرم	17 میلی گرم
	شیر گاو پرچرب	1 لیوان	300 میلی گرم
	شیر گاو3% چربی	1 لیوان	300 میلی گرم
	شیر گاو2%چربی	1 لیوان	300 میلی گرم
	شیرگاو1%چربی	1 لیوان	300 میلی گرم
	شیر گوسفند	1 لیوان	457 میلی گرم
	شیر بز	1 لیوان	317 میلی گرم
	ماست5/3%چربی	1 لیوان	300 میلی گرم
	ماست 2%چربی	1 لیوان	300 میلی گرم
	ماست1%چربی	1 لیوان	300 میلی گرم
	پنیر	اندازه قوطی کبریت	216میلی گرم
	کشک	1 لیوان	260 میلی گرم
	بستنی	1 لیوان	200 میلی گرم
	بادام	100گرم	252 میلی گرم
	پسته	100گرم	136 میلی گرم
	کنجد	100گرم	783 میلی گرم
	تخمه آفتابگردان	100گرم	360 میلی گرم
	انجیر خشک	100گرم	193 میلی گرم
	آلبالو خشک	100گرم	200 میلی گرم
	برگه زردآلو	100گرم	70 میلی گرم
	اسفناج پخته	100گرم	128 میلی گرم
	کلم بروکلی پخته	100گرم	105 میلی گرم
	کلم پیچ	100گرم	212 میلی گرم
	جعفری	100گرم	245 میلی گرم
	لوبیا سویا	100گرم	257 میلی گرم
	لوبیا چیتی	100گرم	150 میلی گرم
	ساردین	4 قطعه نازک	550 میلی گرم
	تن ماهی	نصف قوطی کبریت(100گرم)	93 میلی گرم